W poszukiwaniu śladów młyna wiatrowego, który w Rząśniku działał na przełomie XIX i XX wieku, stowarzyszenie Wspólna Przyszłość w Leszczydole-Nowinach natrafiło na artefakty znacznie, znacznie starsze. Szczególnie cenna jest ozdoba na pas pochodząca z wczesnego średniowiecza.
Jesienią 2022 r. stowarzyszenie otrzymało ciekawą propozycję współpracy z gminą Rząśnik. Ponieważ temat dotyczył kwestii historycznych powiatu wyszkowskiego, chętnie podjęliśmy się zadania, zwłaszcza że jest to jeden z celów określonych w naszym statucie. Nasze zadanie polegało na zlokalizowaniu i zbadania terenu w Rząśniku, na którym na przełomie XIX i XX w. działał młyn wiatrowy.
Aby zrealizować takie działania, należy przejść skomplikowaną procedurę związaną z uzyskaniem pozwoleń. Uzyskawszy takowe, końcowe pozwolenie od Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Ostrołęce pod koniec 2022 r. rozpoczęliśmy działania, które kontynuowaliśmy wiosną 2023 r.
Nasze działania zaczęliśmy od badania dostępnej literatury, analizowania dokumentów, a w szczególności dostępnych map terenu. Wykorzystaliśmy również nowoczesne technologie i aplikacje działające na bazie GPS, które po wczytaniu i skalibrowaniu starych map pozwoliły nam odnaleźć się w dawnym terenie oraz umożliwiły z dość dużą dokładnością określić miejsca, drogi i obiekty, które były celem naszych badań.
Początkowe prace poszukiwawcze z wykorzystaniem detektorów metali oraz odnalezione artefakty wskazywały, że nasze działania przygotowawcze były bardzo pomocne i dość szybko zlokalizowaliśmy prawdopodobną lokalizację wspomnianego wiatraka. W wytypowanym miejscu odnaleziono dość dużą ilość monet Królestwa Polskiego, austriackich, pruskich i rosyjskich z XVIII, XIX i początku XX wieku, różnego rodzaju plomb, a także niezidentyfikowanych elementów metalowych, dość masywnych. Zlokalizowanie takich przedmiotów w wytypowanym miejscu nie jest oczywiście stuprocentowym potwierdzeniem zlokalizowania posadowienia wiatraka, ale niewątpliwie wskazuje to miejsce jako bardzo prawdopodobne.
Skupieni na poszukiwaniach śladów wiatraka zaczęliśmy odkrywać, w miarę poszerzania kręgu działań, przedmioty znacznie starsze oraz związane z innymi wydarzeniami. Tak oto początkowe, ciekawe, historyczne badania przerodziły się ekscytująca przygodę z odkrywaniem lokalnej historii.
Jednym z pierwszych przedmiotów było odkrycie monety z czasów potopu szwedzkiego, szeląga Karol X Gustaw z 1655 r. Kolejne odkrycia związane były z innymi epokami w dziejach Polski. Odnalezione zostały kule muszkietowe oraz guzik pułkowy rosyjski, pochodzące z wojen napoleońskich. Analizując kolejne znaleziska, możemy stwierdzić, że tereny Rząśnika dość mocno ucierpiały w trakcie I wojny światowej. Świadczy o tym ogromna ilość kul szrapnelowych, zapalników oraz elementów szklanek szrapnelowych odnalezionych w trakcie badań. Jeżeli dodamy do tego dużą ilość łusek, wystrzelonych pocisków z karabinów systemu Mauser i Mosin to stwierdzić możemy, że walki w lipcu 1915 na tym terenie były bardzo intensywne.
Bardzo ciekawym znaleziskiem okazał się polski orzełek do czapki wojskowej WZ 28. Z tego samego okresu pochodzi guzik wojskowy, a jeżeli dołożymy do tego wieczko od wojskowego mydła do golenia, to można pokusić się o teorię, że należały do jakiegoś polskiego żołnierza walczącego w tym miejscu we wrześniu 1939 r.
W pobliżu terenu poszukiwań, na skrzyżowaniu drogi do Lubiela stoi kapliczka poświęcona nieznanemu żołnierzowi polskiemu. Może odnaleźliśmy wspólny mianownik dla naszych znalezisk?
Jednak prawdziwego odkrycia dokonaliśmy w jednym z kolejnych dni poszukiwań. Udało nam się odnaleźć niezwykle ciekawe znalezisko. Metalowy, dość ciężki przedmiot z widocznymi, rzeźbionymi elementami roślinnymi i zwierzęcymi wydał nam się bardzo interesujący (Krystian – gratulacje trafienia). Mając na uwadze obowiązek zgłoszenia znaleziska archeologicznego do konserwatora zabytków, niezwłocznie to uczyniliśmy. Na miejscu naszych poszukiwań pojawili się przedstawiciele tej instytucji, którym wskazaliśmy miejsce odnalezienia artefaktu.
Przeprowadzone zostały oględziny miejsca odnalezienia, a przedmiot zabrany został do dalszych analiz. Jak nas później poinformowano, archeolodzy zidentyfikowali przedmiot jako nabijkę, ozdobę na pas. Wykonana została z brązu, a niektóre elementy były złocone. Wspomniane zdobienia charakterystyczne są dla Wikingów lub Rusinów. Archeolodzy określili czas, w którym powstał przedmiot jako wczesne średniowiecze (IX-X wiek).
Przeprowadzone dotychczas badania wskazują, że historia Rząśnika nadal czeka na chętnych do zgłębiania jej tajemnic. Mamy nadzieję, że zdobyte dotychczas przedmioty będą impulsem do dalszych poszukiwań i odkryć. Takie odkrywanie i dotykanie historii to bardzo ekscytujące chwile. Nie co dzień dane jest trzymać w rękach rzeczy, które mają 1000 lat.
Nasze badania trwają nadal. Prowadzimy identyfikację, opisy i tworzymy dokumentację techniczną znalezisk. Wszystkie historyczne przedmioty mamy zamiar zdeponować w gminie Rząśnik – jest to jednak uzależnione od konserwatora zabytków, który po sporządzeniu przez nas raportu końcowego podejmie w tym temacie decyzję.
Chcemy podziękować wszystkim osobom dotychczas zaangażowanym w poszukiwania, a mianowicie: Przedstawicielom gminy Rząśnik, członkom stowarzyszeń historycznych Pasja oraz Polska Grupa Odkrywców Historii za ich bezinteresowną pomoc w poszukiwaniach, archeolog Joannie Celejewskiej z ostrołęckiego oddziału MWKZ za wsparcie merytoryczne i cenne wskazówki. Dziękujemy również Dawidowi Olesiukowi za wielkie wsparcie techniczne naszego projektu i pomoc w identyfikacji przedmiotów, a także Łukaszowi Szymańskiemu za świetny film dokumentujący nasze działania.
Zrobiliśmy dobrą robotę bo połączyła nas wspólna pasja do historii.
Gmina Rząśnik składa gorące podziękowania wszystkim, którzy czynnie zaangażowali się w odgrzebywanie naszej lokalnej historii. Szczególne podziękowania kierujemy pod adresem Artura Gałązki – prezesa stowarzyszenia Wspólna Przyszłość w Leszczydole-Nowinach.
