25 września 2018 r. w Brańszczyku odbyła się podniosła uroczystość odsłonięcia pomnika i tablic poświęconych żołnierzom wojny 1920 r. Uczestniczyły w niej licznie delegacje szkół i organizacji z terenu powiatu ze sztandarami, władze gminy i powiatu, mieszkańcy.
Wprowadzenia do uroczystości dokonał prof. Stanisław Białousz. – Zwracam się w szczególny sposób do zgromadzonej tu młodzieży – rozpoczął swoje wystąpienie. – Chcemy wam przekazać ważne informacje o odradzaniu się Polski w roku 1918 i o historii wojny 1919/1920, szczególnie o wojnie 1920 r. na naszej ziemi – mówił. – Zapamiętajcie je, weźcie do serca, poszerzajcie tę wiedzę i przekazujcie później następnym pokoleniom.
Z pomysłem postawienia nowego pomnika na cmentarzu wyszedł w 2016 r. jeden z członków Zakonu Rycerzy Jana Pawła II – Krzysztof Wawrzyńczak, dyrektor szkoły w Budach, która opiekowała się mogiłą na cmentarzu. Pomysł wsparł ks. Paweł Stachecki. Środki, o które wystąpiła gmina, przekazał wojewoda (w wys. 40.000 zł).
Profesor dokładnie omówił wygląd i symbolikę pomnika, który zaprojektował jego syn, architekt Michał Białousz. Koncepcję wykonania pomnika opracował Eugeniusz Sarnacki. Pomnik wykonał z płyt z betonu architektonicznego Paweł Rudnik z Kamieńczyka. Wszyscy zaangażowani w powstanie pomnika otrzymali podziękowania.
Inspiracją dla twórców była kolumna na Powązkach Wojskowych w kwaterze żołnierzy poległych w wojnie 1920 r. – Kolumna z jednej strony symbolizuje zwycięstwo w tej wojnie, ale głównie oddaje hołd żołnierzom, którzy oddali życie w obronie Polski – zauważył profesor. – Zachowano treść i inwokację według Juliusza Słowackiego znajdujące się na dotychczasowych tablicach. Dodano informację o szczątkach dwóch żołnierzy ekshumowanych w roku 2017 z kaplicy w Trzciance i przeniesionych do tej mogiły (ppor. Tadeusza Wagnera i strzelca Józefa Jerzyńskiego z 201 Pułku Piechoty – EB).
Natomiast przy kościele obok figury Serca Jezusowego z 1917 r. umieszczono dwie płyty. Jedna upamiętnia wszystkich żołnierzy z parafii Brańszczyk uczestniczących w wojnie roku 1920, zarówno tych, których miejsca wiecznego spoczynku nie są znane („Tworzymy w ten sposób ich symboliczną mogiłę”), jak i tych, którzy wojnę przeżyli. Na płycie wyryto następujące nazwiska: Jan Abramczyk, Piotr Augustynik, Jan Białousz, Helena Byczyńska, Mieczysław Chrupek, Aleksander Karolkiewicz, Adolf Klimek, Stanisław Kowalski, Bolesław Kłos, Antoni Kraszewski, Józef Kraszewski, Piotr Kukwa, Jan Kurowski, Antoni Łapiński, Władysław Najmoła, Adolf Pakieła, Antoni Pochmara, Franciszek Pochmara, Antoni Ponichtera, Jan Rogalski, Władysław Kuczyński, Aleksander Rozenek, Adolf Rudzki, Jan Rzemek, Julian Szymanik, Bolesław Wiśniewski, Franciszek Zyśk, Franciszek Żukowski, Władysław Żukowski.
Na drugiej płycie jest wizerunek Krzyża Walecznych „Na Polu Chwały 1920”, pod nim inskrypcja, dlaczego była potrzebna ofiara krwi w roku 1920.
- To są piękne karty naszej historii. Przypominajmy je – zaapelował na zakończenie Stanisław Białousz. – Bądźmy dumni z Polski i jej historii, bądźmy dumni, że jesteśmy Polakami.
W artystycznym programie patriotycznym słowno-muzycnzym „Do kraju tego…” (wg scenariusza Agnieszki Battelli) wystąpili: Agnieszka Battelli (prawnuczka I Sędziego Sądu Najwyższego, który urodził się Brańszczyku, Stanisława Pomian-Srzednickiego), Katarzyna Maj i Paweł Ciesielski.
Mszy św. w intencji Ojczyzny przewodniczył ks. prał. Andrzej Grzybowski, proboszcz parafii w Porębie. Myślą przewodnią kazania, które wygłosił, były słowa Jana Kochanowskiego: „A jeśli komu droga otwarta do nieba, tym, co służą Ojczyźnie”. Przywołał mieszkańców parafii Brańszczyk, którzy walcząc w roku 1920, „zachowali się jak trzeba”. Rozważał, co to znaczy służyć Ojczyźnie i jak różnie jest to rozumiane, co obecnie znaczy „zachować się jak trzeba”.
List od ministra kultury Roberta Glińskiego z podziękowaniami za uroczystość odczytał Andrzej Korytkowski z Fundacji im. St. Pomian-Srzednickiego. Głos zabrał też brat Krzysztof Gralik, prowincjał Zakonu Rycerzy Jana Pawła II.
Po Mszy św. księża Paweł Stachecki i Andrzej Grzybowski poświęcili tablice obok figury Serca Jezusowego, delegacje złożyły kwiaty i szarfy z nazwiskami uczczonych na tablicy żołnierzy 1920 r. Bractwo Kurkowe z Łomży odpaliło salwę z armatki.
Potem pochód ze sztandarami i niesioną przez wiele osób, bardzo długą, biało-czerwoną flagą, w takt melodii granych przez Wojskową Orkiestrę z Siedlec pod batutą plut. Michała Kryńskiego, przeszedł na cmentarz parafialny. Po odsłonięciu i poświęceniu pomnika na mogile, w której spoczywają żołnierze 13 i 201 PP, polegli w 1920 r. na terenie gminy Brańszczyk, modlono się za Ojczyznę. Apel Pamięci odczytał mjr Mirosław Guziel z 23. Bazy Lotnictwa Myśliwskiego w Mińsku Mazowieckim. Ta jednostka wystawiła także Pododdział Honorowy, którym dowodził por Krzysztof Derda. Żołnierze oddali salwę honorową z karabinów, a Bractwo Kurkowe z armaty. Delegacje złożyły kwiaty.
